Zoals je in mijn bio kunt lezen, ben ik binnen mijn familie- en vriendenkring vaak het aanspreekpunt als het gaat om trainingsschema’s en voedingsadviezen. Toen de documentaire “The Game Changers” op menig streaming service beschikbaar kwam, liep het aantal vragen omtrent de validiteit van een veganistisch dieet enorm op.

Mede hierom heb ik ervoor gekozen om het volgende vraagstuk het onderwerp te maken van mijn allereerste blogpost:

Is veganisme echt zo’n panacee als de documentaire doet geloven, of valt dit allemaal wel mee en is deze film meer veganistische propaganda?

Voordat we de materie induiken wil ik nog wel even zeggen dat ik me volledig bewust ben van de positieve effecten die een vegetarisch dieet kan hebben op bijvoorbeeld duurzaamheid van productie en consumptie [1], en de ethische argumenten hiervan. Echter heb ik er bewust voor gekozen om deze onderwerpen buiten deze blogpost te houden. Dit om een kader te stellen aan de grootte van dit artikel.

Om ervoor te zorgen dat alle geïnteresseerden een accurate synopsis hebben van de documentaire, zal ik in deze post proberen de argumenten die gegeven worden te checken op validiteit, en waar nodig valse claims disputeren vanuit de wetenschappelijke literatuur. Een argument gebaseerd op anekdotes is in mijn ogen niet voldoende als het gaat om de volksgezondheid.

Oude Gladiatoren

In de documentaire volgen we James Wilks. Een ex-UFC vechter die herstellende is van een blessure. De eerste interessante claim die wordt gemaakt gaat over gladiatoren. Er wordt gerefereerd aan een onderzoek van de Medische Universiteit van Wenen, die in 2014 een studie [2] publiceerde waarin ze, aan de hand van de botdichtheid, de eetgewoontes van de gladiatoren konden achterhalen.

Als je de studie erop naleest is het inderdaad correct. De gladiatoren aten een dieet dat minder dierlijk proteïne, en meer plantaardige voeding bevatte dan de gemiddelde inwoner van Ephesus (Turkije). Waar de documentaire de kijker op het verkeerde been zet is bij de claim dat gladiatoren dit aten om hun prestatievermogen te verbeteren. Grossschmidt, een van de onderzoekers van de studie die wordt aangehaald in de documentaire, legt de keus voor een vegetarisch dieet op de volgende manier uit;

“Packing in the carbs also packed on the pounds. Gladiators needed subcutaneous fat. A fat cushion protects you from cut wounds and shields nerves and blood vessels in a fight.” [3]

Als kooivechter komt James Wilks natuurlijk aardig in de buurt van een moderne gladiator, maar de claim dat het gladiatoren dieet een positief effect heeft gehad op hun prestatie blijft uit. Het doel was eerder dat vitale organen bedekt bleven onder een laag subcutaan vet. Dus tenzij James Wilks verwacht dat zwaarden in de nabije toekomst worden toegelaten bij de UFC, is dit nog geen sterk argument voor veganisme.

Als je dan toch wilt kijken naar historie, is een interessanter vraagstuk in mijn optiek hoe een gladiator zich meet met de topsporters van die tijd. De Olympiërs! 

Een studie uit 1997, geplaatst in The Journal of Nutrition, deed onderzoek naar het cultureel-historisch dieet van Griekse en Romeinse olympiërs. In deze studie staat een quote van Diogenes Laertius (A.D. 222):

“Greek athletes trained on dried figs, moist cheese and wheat; then the pattern changed and focused on meat.” [4]

De echte topsporters van die tijd aten een dieet dat dus zowel zuivel als vlees bevatte. Kijken naar de historie is überhaupt geen sterk argument voor hedendaagse diëtiek. Of we het nou hebben over Paleo of Veganisme. Wat vaak het geval is met onze voorouders, is dat ze aten wat er beschikbaar was. Vooralsnog klinkt dit niet als een sterk argument voor veganisme. We gaan door.

Moderne Gladiatoren

We laten de oude Romeinen achter ons en schakelen over naar een moderne afspiegeling van de gladiatoren. Het gevecht tussen Conor McGregor en Nate Diaz. Een gevecht dat werd gewonnen door Nate Diaz. Nate wordt in de documentaire afgebeeld als een veganist. Het is waar dat hij sinds zijn 18e een voornamelijk plantaardig dieet volgt. Echter vertelde hij in een interview met Megan Olivi van UFC Ultimate Insider dat hij zo nu en dan wel eieren of vis eet, wat hem een pescotariër zou maken.

In de film worden de termen veganisme, vegetarisme, pescotarisme, en plantaardig continu gebruikt als een en dezelfde term. Dit is uiteraard misleidend, maar hierdoor komen de makers van de documentaire eerder weg met het aanhalen van verschillende studies.

Spier en Energie

James Wilks vertelt een verhaal over hoe de misstanden omtrent dierlijk proteïne tot stand kwamen, nadat de Duitse scheikundige Justus von Liebig een theorie ontwikkelde met de volgende kernwaarde:

“Musculaire energie komt van dierlijk proteïne, en een vegetarisch dieet is hierom niet toereikend voor duursport.”

Een statement wat terecht onzinnig wordt verklaard. Het argument dat energie uit dierlijk proteïne zou komen is al in 1937 ontkracht bij de ontdekking van de citroenzuurcyclus (Krebs Cycle), door Hans Adolf Krebs [5]. Energie komt namelijk voort uit glucose, of in de absentie van glucose uit vet, waarbij het lichaam in een staat van ketose functioneert (maar dit onderwerp is een blogpost op zichzelf).

Om het statement van Von Liebig tegen te spreken roept Wilks een minder sterk argument op.
Hij quote een studie [6] uit 1988 die laat zien dat vegetarische wielrenners (wederom dus geen veganisten) een betere prestatie zouden neerzetten dan 2 andere controle groepen die een “regulier” dieet volgde. Een regulier dieet wat dierlijk proteïne bevatte.

De conclusies van deze studie waren echter veel uitgebreider, en alleen het aanhalen van het resultaat van de wedstrijd is niet voldoende. Wie verder kijkt dan de documentaire zal de volgende conclusies terugvinden in de studie.

Volgens de auteurs:

• Is er te weinig basis om een vegetarisch dieet boven een omnivoor dieet te kiezen voor sport, zolang de inname van koolhydraten hoog genoeg is.
• Zijn er zorgen over de interruptie of complete stopzetting van de vrouwelijke menstruatie cyclus (oligomenorrhea & amenorrhea)
• Zijn er zorgen over het ijzer (Fe) tekort
• Zijn er zorgen over de negatief beïnvloedde waardes van mineralen door de bovengemiddelde inname van vezels.
• Is de lagere proteïne dichtheid zorgwekkend voor duursport atleten. 

Dit laatste statement is, ondanks dat de auteurs niet liegen, niet volledig de waarheid. Vegans krijgen volgens een studie [7] uit 2009 inderdaad 20% minder proteïne binnen dan omnivoren, echter zijn hun plasma albumine levels (kwantitatief het belangrijkste eiwitmolecuul in bloedplasma) significant hoger.

Ondanks dat ze het laatste statement dus prima zouden kunnen gebruiken als een argument vóór veganisme, kiezen de filmmakers er voor om niet de volledige conclusie van de studie in kaart te brengen.

Ook bij het aanhalen van deze studie komt wederom het zogeheten data “cherry picking” naar voren.

De Proteïne Discussie

Een prominent stuk wetenschappelijke literatuur dat in de film wordt aangehaald tijdens de proteïne discussie is een studie [8] uit 2004, die volgens Wilkes het volgende aantoont:

“..when it comes to gaining strength and muscle mass research comparing plant and animal protein has shown that as long as the proper amounts of amino acids are consumed, the source is irrelevant.”

De eigenlijke conclusie van deze studie was echter iets anders. Hier zeiden de auteurs namelijk:

“Een goed gepland, met supplementen aangevuld, vegetarisch dieet lijkt sportieve prestaties te ondersteunen.”

“gegeven dat proteïne inname toereikend was voor essentiële aminozuren, blijken plantaardig en dierlijk proteïne gelijk te zijn om sportprestaties te onderhouden.”

Allereerst komt in dit stuk van de documentaire de flexibiliteit in de terminologie van vegetariër/veganist wederom goed van pas. De personen in de studie consumeerden namelijk zowel ei als zuivel.

Tijdens de film wordt meerdere malen de superieuriteit van plantaardige proteïne aangehaald. Wellicht dat de regisseur van de film last heeft van belangenverstrengeling, aangezien hij recent voor 140 miljoen dollar [9] heeft geïnvesteerd in een bedrijf dat plantaardige proteïne produceert. Helaas is er geen wetenschappelijke basis voor deze claims. Zo blijkt uit een recentere studie [10] uit 2013 dat er geen verschil zit in prestaties tijdens een 8 weekse vergelijking tussen whey proteïne (dierlijk) en rijst proteïne (plantaardig).

Anekdotes

Het volgende onderdeel van de film zorgt voor een heel dubbel gevoel. Dit gedeelte van de documentaire maakt korte metten met het argument dat elite atleten dierlijke producten nodig zouden hebben om te presteren. Ze brengen prachtig in beeld hoe verschillende veganistische en vegetarische topatleten het hoogst haalbare in hun sport hebben bereikt. Het lastige zit hem in het valideren van de claims van deze atleten. Zijn ze zo goed in hun tak van sport dóór het dieet? Zo lang deze claims bestaan uit subjectieve verslagen, spreken we over anekdotisch bewijs.

Ondanks dat ik al eerder heb aangekaart dat ik geen tegenstander ben van een veganistisch dieet, vind ik het aanhalen van anekdotisch bewijs riskant. Hiermee laat je namelijk zien dat, zolang je iemand weet te vinden die zich beter voelt op een bepaald dieet, het als waarheid kan worden gepubliceerd.

Dit zijn claims die onmogelijk kunnen worden onderbouwd/ontkracht door wetenschap en omdat ik dit artikel zo wetenschappelijk mogelijk wil houden sla ik dit gedeelte over.

Wat zegt de Wetenschap

James volgt het anekdotische gedeelte van deze documentaire op met een meer wetenschappelijke kijk op veganisme (YES!). Hij vertelt over zijn bevinding dat alle soorten proteïne afkomstig zijn van planten en dat een dieet bestaande uit voornamelijk planten voldoende proteïne bevat. Gerenommeerde wetenschap. Niets op aan te merken.

De claim dat deze planten alle essentiële aminozuren bevatten is ook waar, echter waarschuwt de American Heart Association voor de tekortkomingen van een puur plantaardig dieet. Het is inderdaad mogelijk om de dagelijkse essentiële aminozuur eisen te halen, maar het aminozuur profiel van meeste plantaardige proteïne is minder toereikend per portie dan dat van dierlijke bronnen. Aldus Barbara V. Howard van de AHA [11].

Dit deel van de documentaire wordt opgevolgd met de introductie van Dr. Scott Stole, die een interessante uitleg naar voren brengt over het “protein package”-concept. Dierlijk proteïne komt namelijk in een andere vorm je lichaam binnen dan de plantaardige versie.

Zo vind je in het dierlijke pakket: cholesterol en verzadigde vetzuren, maar ook pro-inflammatory moleculen. Denk hierbij aan Heemijzer, NEU5GC, en de productie van TMAO.

In de plantaardige variant vindt je: Vitaminen, vezels, antioxidanten en (fyto)voedingsstoffen.

Dit is waarschijnlijk het sterkste argument voor een veganistische levensstijl. Proteïne, aminozuren, opbouw van spiermassa, allemaal mogelijk op zowel een plantaardig als een omnivoor dieet. Het grootste verschil (en het probleem voor de vleeseters) zit hem in de bijwerkingen die de dierlijke voeding met zich meebrengen. Een meta analyse [12] uit 2011 toonde al aan dat een pro-inflammatory als heemijzer een van de boosdoeners is in de ontwikkeling van darmkanker.

Expirementeren met Atleten

Na dit sterke argument is er weer ruimte voor wat spraakmakende scenes in de film. De scenes met het drietal NFL atleten.

Het eerste experiment focust op de bloed lipiden waarden en het endotheel. Endotheel is een bedekkend eencellig laagje aaneengesloten cellen dat onder andere de binnenkant van hart-, bloed- en lymfevaten bekleedt [13]. Een goed werkend endotheel zorgt voor een preventie van hart- en vaatziekte.

Wat Dr. Vogel ons tijdens het experiment probeert duidelijk te maken is dat dierlijk vet endotheel functie verhindert, en plantaardig vet niet. Er zijn inderdaad studies [14] die deze claims valideren. Echter is dit niet de enige studie die bewijs levert op dit gebied. Een studie [15] uit 2007 toonde aan dat ook plantaardige vetten, zoals olijf-, soja- en palmolie endotheel functie verhinderen.

In deze discussie is het dus niet simpelweg “dierlijk versus plantaardig”, maar het gaat om wát je precies eet.

Uiteraard herinnert iedereen zich de andere scene met het NFL drietal. Het erectie onderzoek. Ondanks dat dit experiment maar een onderzoekspopulatie heeft van n=3, is er een sterke wetenschappelijke basis voor het idee dat het consumeren van een dieet rijk aan groenten erectiestoornissen kan verminderen en/of voorkomen.

Zo toont een studie [16] uit 1994 aan dat mannen met hoge cholesterol waardes in een hogere risicogroep vallen als het gaat om erectiestoornissen. Niet direct veganistisch gerelateerd, maar wel als je de data [17] erbij pakt die aantonen dat hoge cholesterol waardes sterk gecorreleerd zijn met het consumeren van dierlijke proteïne.

Dit gedeelte van de film richtte de aandacht op plantaardige diëten in medische situaties. Met name hart- en vaatziekte. Geen tijd meer voor anekdotes en in mijn ogen het meest wetenschappelijk onderbouwde en dus sterke gedeelte van de gehele documentaire. Het in beeld brengen van de studies en de daarbij horende conclusies is een sterk staaltje regiewerk, chapeau!

Afsluiting

Om de documentaire af te sluiten laten ze naast de aftiteling, grote hoeveelheden pannenkoeken, pizza, hamburgers en gehaktballen zien. Allemaal verkrijgbaar op een veganistisch dieet. Absoluut waar, echter wekt dit de impressie dat je al de hiervoor genoemd positieve bijwerkingen van plantaardige voeding krijgt uit vegan junkfood. Iets wat dan weer niet de waarheid is. Als afsluiter doet dit teniet aan de rode draad van de documentaire, die zo erg focust op een gezonde levensstijl. Een gezonde levensstijl die, zo blijkt uit de studies, zowel uit plantaardige voeding, als (deels) uit dierlijke voeding mag komen.

Conclusie

Als verplichte bijsluiter wil ik nog even kwijt dat ik dus géén tegenstander ben van een veganistisch dieet. Ik ben voorstander van een gezonde levensstijl. En dit kan, onder de juiste begeleiding, op  een veganistisch dieet. De claim dat een eliminatie dieet als veganisme de enige cure-all is vind ik een onredelijk en misschien wel gevaarlijk statement. Gevaarlijk omdat 31% van de bevolking [18] de dagelijkse micronutrient waardes niet haalt. En dat is op een dieet waar je wél alles mag eten.

Als ik je iets uit dit artikel mag meegeven is het het volgende: Gezond leven kan dus op bijna ieder dieet. Of je nou Veganistisch, Vegetarisch, Paleo, Keto, Pescotarisch of Mediteraans eet, het belangrijkste is dat elk van deze diëten profijt lijkt te hebben van een verhoogde inname van plantaardige voeding.

Films en documentaires zijn vermakelijk, en in dit geval zeker leerzaam, maar laat dit niet de enige bron zijn die jouw levensstijl bepaalt. Doe altijd je eigen onderzoek en overleg met een huisarts of diëtist voordat je drastische veranderingen in je dieet doorvoert.

Health op Sokken.

Referenties